Eindejaarsbijeenkomst: kringlooplandbouw vereist een andere manier van doen en denken
De omschakeling van het huidige landbouwsysteem naar kringlooplandbouw vraagt grote offers en gaat veel tijd en geld kosten. De weg er naar toe kent veel onzekerheden maar de keuze voor circulariteit is een kwestie van slikken of stikken, zo zei Prod. Dr. Ir. Gert van Dijk op de Eindejaarsbijeenkomst van het DPC.
Door W. van der Sluis
De Westerbouwing in Oosterbeek was op woensdag 20 november wederom de plek van samenkomst voor de Eindejaarsbijeenkomst van het DPC. Onder de vele deelnemers was ook Adriaan Smulders van KSE, zijnde het 100ste lid. Hij kreeg van DPC-voorzitter Jan Wolleswinkel daarom een extra woord van welkom. De voorzitter feliciteerde ook Pas Reform die bij het 100 jarige bestaan het predicaat “Koninklijk” kreeg toegewezen.
In zijn openingswoord stelde Wolleswinkel dat er in ons land veel te doen is over stikstofuitstoot en daarbij wordt nadrukkelijk naar de landbouw gekeken. Maar duidelijkheid over hoe het vraagstuk moet worden behandelt en welke maatregelen er uit voort kunnen komen is onzeker. Hij herinnerde de aanwezigen er aan dat we het vorig jaar tijdens de Eindejaarsbijeenkomst al uitgebreid gehad hebben over de ministeriele plannen voor kringlooplandbouw zonder te weten hoe dat uitgewerkt zou moeten worden. De minister vroeg toen om input vanuit de sector. Het is daarom toeval dat juist vandaag Prof. Aalt Dijkhuizen, namens 13 landbouworganisaties, verenigd in het Landbouwcollectief, een plan van aanpak aan het kabinet heeft aangeboden.
Anders denken en doen
In het verlengde van het onderwerp van vorig jaar is deze keer Prof. Dr. Ir. Gert van Dijk van Nyenrode Business Universiteit uitgenodigd om zijn visie op het onderwerp ‘Kringlooplandbouw en de pluimveeketens’ te geven. Hij begint zijn verhaal met te stellen dat de het kringlooplandbouw idee is ontstaan door een wereldwijde afname van biodiversiteit. Om ons landbouw systeem om te vormen naar kringlooplandbouw vraagt het om een grootschalige verandering in denken een doen. Veranderingen die boeren niet alleen kunnen, daarvoor is intensieve samenwerking met en binnen de sector nodig, zo stelde Van Dijk.
De Nederlandse landbouw kenmerkt zich door de hoogste toegevoegde waarde per arbeidskracht in de wereld. Dit is mede mogelijk door zo dicht mogelijk tegen het biologische maximum aan te werken tegen de laagst mogelijke kosten en minste externe effecten per kg. product. Dit Wageningse model, zoals Van Dijk het noemt, wijkt fundamenteel af van wat met kringlooplandbouw wordt voorgestaan. Om een omslag te bewerkstelligen gaat het volgens zijn zeggen veel tijd en miljarden euro’s kosten.
De kern van beleid naar kringlooplandbouw is volgens Van Dijk: Rentmeesterschap ter zake van de ‘commons’. Dat betekent dat we de ketens tot op de laagst mogelijke niveau moeten sluiten gericht op het minimaliseren van grondstofgebruik door hergebruik van producten, onderdelen en hoogwaardige grondstoffen, maar ook op het behoud van het natuurlijke kapitaal zoals klimaat, biodiversiteit en de kwaliteit van lucht, water en bodem. Dit vraagt om intensieve samenwerking binnen de ketens waarbij de waarde in de keten wordt herverdeeld opdat iedere schakel een eerlijk deel krijgt toebedeeld. Dit vraagt ook om een ordening van de CO2 en stikstof belasting, waarbij Van Dijk benadrukt dat je dan wel zelf de belasting moet gaan meten. Als je dat niet zelf doet krijg je ze van anderen opgedrongen en dat moet je niet willen. Het is nu al zo dat de metingen van het RIVM geen vertrouwen bij de boeren oproept. Maar zolang er geen andere meetgegevens zijn moeten de beleidsbepalers het daar mee doen.
Kringlooplandbouw de beste optie
We moeten allen goed beseffen dat de Nederlandse landbouw geworden is zoals de samenleving dat mogelijk heeft gemaakt en dat geldt ook voor de toekomst. Daarom moet volgens Van Dijk een weg gevonden worden om het huidige spanningsveld tussen samenleving en boeren op te lossen. De weg naar kringlooplandbouw wordt daarbij als de beste optie gezien, ook al gaat die transitie nog zeker tien jaar duren. “Besef daarbij dat natuur, milieu en dierwelzijn in dat geheel belangrijk zijn en dat de uitkomsten van wetenschap onder invloed van social media niet meer bepalend zijn. Maar ook dat landbouw de enige economische sector is die actief gebruik maakt van zonne-energie en CO2 op een natuurlijke manier opslaat. Ga daarom onder andere als veehouder samen werken met akkerbouwers en wissel producten (zoals mest en veevoer grondstoffen) uit waarvan je precies weet wat de samenstelling is ten behoeve van een optimaal gebruik.
Tot nu toe is keten regie vaak mislukt door machtsmisbruik”, zegt Van Dijk, “dus moet je op een andere wijze de samenwerking aangaan waarbij wederzijds vertrouwen en het ketenbelang voorop staan. Je moet van je keten- en handelspartners als ook van je klanten gaan houden zodat ze met je en niet zonder je een gezonde toekomst kunnen opbouwen. Realiseer je evenwel dat circulaire landbouw een illusie is als de rest van de economie niet circulair wordt. Bovendien moet je bij nieuwe vormen van samenwerking voorbereid zijn op effecten die niemand kan voorzien. Vooral omdat je niet weet hoe individuele ondernemers onder diverse omstandigheden reageren. Wat beïnvloed hun gedrag? Dat is een onbekende factor, maar de keuze voor kringloop landbouw is een kwestie van slikken of stikken ” zo besluit Van Dijk zijn voordracht.
